Του Φλώρου Δημήτρη
Καρδιολόγου
Διδάκτορος Ιατρικής Σχολής ΔΠΘ
Συνεχίζοντας την καταγραφή των κακών πρακτικών και αντιλήψεων, παραθέτω τις συνηθέστερες “ατάκες” όσον αφορά το κάπνισμα, έναν από τους βασικότερους παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου. Τον κάθε “μύθο”, όπως διατυπώνεται αυτολεξεί από τους ασθενείς μου, ακολουθεί η “πραγματικότητα”, η απάντηση δηλαδή και η επεξήγηση, όπως αυτές διαμορφώνονται από τη σύγχρονη ιατρική πρακτική. Είμαι σίγουρος ότι πολλές από αυτές τις φράσεις θα σας φανούν οικείες!
“Έλα μωρέ που φταίει το κάπνισμα! Εδώ τρώμε ένα σωρό μεταλλαγμένα και τόσα και τόσα εισπνέουμε από το περιβάλλον!”
Το κάπνισμα, σε μελέτες από τη δεκαετία του 70, φάνηκε ότι είναι ένας από τους κύριους παράγοντες που ευθύνονται για τα καρδιαγγειακά επεισόδια. Μέχρι τότε, όχι μόνο δεν ήταν γνωστός ο ρόλος του, αλλά μεγάλες καπνοβιομηχανίες διαφημιζόντουσαν ελεύθερα και αποτελούσαν χορηγούς μεγάλων αθλητικών γεγονότων. Σήμερα γνωρίζουμε ότι ο καρδιαγγειακός κίνδυνος είναι διπλάσιος στους καπνιστές (στο HEARTSCORE ο κίνδυνος πάντα σχεδόν διπλασιάζεται αν επιλέξουμε το κάπνισμα). Στην παραπάνω φράση, ακόμη κι αν δεχτούμε τον κίνδυνο από τα μεταλλαγμένα ή από την ατμοσφαιρική ρύπανση (κάτι που δεν είναι αποδεδειγμένο στο βαθμό που είναι για το κάπνισμα) και πάλι δεν είναι κατανοητή η… διαστροφή που λέει ότι αφού κινδυνεύω μία φορά, ας κινδυνεύσω περισσότερο! Κάποιες φορές για να τονίσω στους ασθενείς μου το ρόλο του καπνίσματος στα καρδιαγγειακά νοσήματα τους λέω ότι σαν γιατροί θα πρέπει να επιμένουμε για τη διακοπή του, αλλά σαν αμειβόμενοι επαγγελματίες όχι, καθώς αν όλοι έκοβαν το κάπνισμα ταυτόχρονα, τότε σε 10 περίπου χρόνια η συχνότητα των καρδιαγγειακών νοσημάτων θα μειωνόταν τόσο πολύ ώστε οι περισσότεροι καρδιολόγοι θα αλλάζαμε επάγγελμα!
“Εσύ γιατρέ καπνίζεις; Μια φορά πήγα σε έναν γιατρό που μου έλεγε να κόψω το κάπνισμα και αυτός κάπνιζε σαν φουγάρο”
Αυτό που θα έπρεπε να ενδιαφέρει τον καθένα (ιδίως από τη στιγμή που επισκέπτεται και πληρώνει έναν επαγγελματία υγείας) είναι το αν θα πεθάνει ο ίδιος και όχι πόσοι ακόμη θα πεθάνουν μαζί του! Δεν συμφωνώ με τους επαγγελματίες υγείας που καπνίζουν (θα έπρεπε η στάση και η συμπεριφορά του γιατρού να αποτελεί πρότυπο), αλλά δεν μειώνεται ο καρδιαγγειακός κίνδυνος για τον καθένα αν ο γιατρός του κόψει ο ίδιος το κάπνισμα! Και επίσης κανείς έως τώρα στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν είχε… δεύτερη ευκαιρία στη ζωή επειδή κάπνιζε ο γιατρός του! Η καρδιαγγειακή πρόληψη είναι προσωπική υπόθεση. Η διαφορά ενός γιατρού που καπνίζει με τον ασθενή του που καπνίζει είναι ότι ο πρώτος δεν αναζήτησε ιατρική βοήθεια και συμβουλή!
“Εγώ γιατρέ δεν καπνίζω πολύ, μόνο 2-3 τσιγάρα την ημέρα”
Ποιος καπνίζει πιο “πολύ” – αυτός που κάνει 2-3 “βαριά” τσιγάρα ή αυτός που κάνει 10 “ελαφριά”; Αυτός που “ρουφάει” τον καπνό ή αυτός που “δεν τον παίρνει μέσα”; Αυτός που σβήνει το τσιγάρο στα μισά ή αυτός που το καπνίζει μέχρι το φίλτρο; Αυτός που το κρατάει στο στόμα ή το αφήνει και καίγεται στο τασάκι; Αυτός που βάζει extra φίλτρο ή αυτός που κάνει άφιλτρα; Δεν υπάρχει “πολύ” και “λίγο” κάπνισμα, όπως δεν υπάρχει “πολύ” και “λίγο” έγκυος! Όλοι είναι καπνιστές και διατρέχουν αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο (ακόμη και σ’ αυτούς που δεν έχει συμπληρωθεί ένα έτος από τη διακοπή). Δεν έχει γίνει ποτέ κλινική μελέτη που να συσχετίζει την “ποσότητα” του καπνίσματος με τον καρδιαγγειακό κίνδυνο, ακριβώς γιατί το κάπνισμα δεν μπορεί να μετρηθεί. Και τελικά (όπως συνηθίζω να λέω στους ασθενείς μου), κανένας δεν γύρισε από τον άλλο κόσμο λέγοντάς μας ότι “έκαναν λάθος, γύρισα πίσω γιατί κάπνιζα λίγο”! Από την άλλη μεριά, αν όντως καπνίζεις 2-3 τσιγάρα, το πιο πιθανό είναι ότι δεν έχεις καμιά σοβαρή εξάρτηση (αφού περνάς ώρες χωρίς νικοτίνη), οπότε είσαι αδικαιολόγητος που δεν το κόβεις. Αυτός που καπνίζει 2-3 πακέτα χρειάζεται βοήθεια (και να θέλει δεν μπορεί), ενώ εσύ μπορείς αλλά δεν θέλεις.
“Καπνίζω γιατί έχω άγχος”
Το άγχος κατά την Ψυχιατρική, οφείλεται στον υποσυνείδητο φόβο του θανάτου. Η παραπάνω φράση λοιπόν μεταφράζεται ως εξής: “αυτοκτονώ γιατί φοβάμαι μην πεθάνω!”
“Το κάπνισμα μου διώχνει το άγχος”
Η πιο ευτυχισμένη και ανέμελη περίοδος της ζωής σου, περίοδος που δεν ήξερες καν τι είναι άγχος, είναι όταν δεν κάπνιζες – η παιδική ηλικία!
“Δεν θέλω να κόψω το κάπνισμα γιατί δεν θέλω να βάλω κιλά”
Αν και είναι αλήθεια, παρόλα αυτά από πλευράς καρδιαγγειακού κινδύνου καλύτερα χοντρός και άκαπνος, παρά λεπτός και καπνιστής. Οι επιπτώσεις της παχυσαρκίας (διαβήτης, υπέρταση, υπερχοληστερολαιμία) μπορούν να ελεγχθούν με φάρμακα και επιπλέον, αφού διακοπεί το κάπνισμα, υπάρχει η επιλογή μελλοντικά να χαθούν τα περιττά κιλά.
“Το κάπνισμα μπορώ να το κόψω όποτε θελήσω. Το έχω κόψει άλλες 4 φορές στη ζωή μου”
Η διακοπή θα πρέπει να είναι οριστική και όχι προσωρινή. Βασικό χαρακτηριστικό της διακοπής είναι η μη υποτροπή, αλλιώς δεν είναι διακοπή. Θα πρέπει αυτός που είναι αποφασισμένος να διακόψει το κάπνισμα να το κάνει με σοβαρότητα, σχέδιο και οργάνωση και όχι επιπόλαια, γιατί τότε είναι αυξημένη η πιθανότητα αποτυχίας.
Το πρώτο που απαιτείται είναι ο ενδιαφερόμενος να πει τη μαγική φράση “θέλω να κόψω το κάπνισμα”. Δεν υπάρχει καμία μέθοδος να αφαιρεί από το μυαλό την επιθυμία για κάπνισμα. Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι η εξάρτηση του καπνιστή (και συνεπώς η δυσκολία κατά τη διακοπή) είναι διπλή: το οργανικό σκέλος (η εξάρτηση) λόγω των υποδοχέων νικοτίνης στον εγκέφαλο που αναζητούν διαρκώς “τάισμα” – αν δεν τους ταΐσουμε δημιουργούνται συμπτώματα στέρησης (άγχος, ευερεθιστότητα, εκνευρισμός, αϋπνία) και το ψυχολογικό σκέλος (η έξη, η συνήθεια) η οποία και αντιμετωπίζεται πιο δύσκολα. Το σύνδρομο στέρησης (και συνεπώς τα συμπτώματα) διαρκούν το πολύ μέχρι 20 ημέρες. Η έξη (η συνήθεια) διαρκεί όλη τη ζωή μας – είναι η διαρκής πάλη με το κάπνισμα. Απλώς με το πέρασμα του χρόνου ξεθωριάζει, αλλά ποτέ δεν εξαφανίζεται (ο καπνιστής παραμένει καπνιστής στο μυαλό του, ακόμη και μετά από 30 χρόνια διακοπής).
Το επόμενο βήμα λοιπόν είναι να κάνει όσο πιο “επίσημη” τη διαδικασία διακοπής – ορίζει ημερομηνία διακοπής και την ανακοινώνει στην οικογένειά του και σε όσο το δυνατόν περισσότερους γνωστούς και φίλους, ώστε όλοι τους να αποτελούν κριτές και επικριτές της προσπάθειας. Τους ενημερώνει ότι τους θέλει συμμάχους στην προσπάθεια αυτή και συνεπώς ζητά την κατανόησή τους σε τυχόν μη συμμετοχή του σε κοινές δραστηριότητες που παραπέμπουν στο κάπνισμα (έξοδος για καφέ, ποτό ή φαγητό) για κάποιο χρονικό διάστημα. Καλό θα ήταν η απόφαση να είναι κοινή σε ζευγάρια που καπνίζουν, καθώς είναι πολύ δυσκολότερο για κάποιον να κόψει το κάπνισμα όταν καπνίζει ο/η σύντροφός του. Απόπειρες του τύπου “αποφασίζω την Κυριακή το βράδυ να διακόψω το κάπνισμα από Δευτέρα χωρίς να το πω σε κανέναν και… βλέπουμε” είναι καταδικασμένες να αποτύχουν μέχρι την… Τετάρτη. Και το πρόβλημα είναι ότι κάθε αποτυχημένη προσπάθεια καθιστά ακόμη πιο δύσκολη την επόμενη προσπάθεια.
Ένα σημαντικό στοιχείο που αυξάνει την πιθανότητα επιτυχίας είναι η εμπλοκή κάποιου ειδικού στη διακοπή καπνίσματος επαγγελματία υγείας (πνευμονολόγου, καρδιολόγου). Κατ’ αρχήν ο ειδικός πέρα από το να εντοπίσει αν ήδη υπάρχουν επιπλοκές του καπνίσματος στην υγεία μας, έχει τη δυνατότητα να εντοπίσει την αναλογία οργανικής/ψυχολογικής εξάρτησης μέσω ειδικών ερωτηματολογίων (π.χ. καπνιστές που ανάβουν τσιγάρο αμέσως μόλις ξυπνήσουν, που καπνίζουν όταν αρρωσταίνουν ή διακόπτουν ταξίδι 2-3 ωρών για να καπνίσουν έχουν ισχυρότερη οργανική εξάρτηση) και μ’ αυτόν τον τρόπο να σχεδιάσουν ένα πιο κατάλληλο πρόγραμμα διακοπής, ενδεχομένως με την ορθολογική χρήση σκευασμάτων νικοτίνης (τσίχλες, αυτοκόλλητα ή ηλεκτρονικό τσιγάρο) ή φαρμάκων, σε κάθε περίπτωση όμως συγκεκριμένης διάρκειας, όσο διαρκεί το σύνδρομο στέρησης. Επιπλέον, ο ειδικός είναι σύμβουλος στις δύσκολες στιγμές και αποτελεί κριτή της πορείας της διακοπής. Αυτό είναι πολύ αποτελεσματικό στην πάλη με “χρόνια πάθη” όπως είναι το κάπνισμα, τα ναρκωτικά, το αλκοόλ ή ακόμη και το φαγητό, το να έχω δηλαδή ένα σύμμαχο, τον οποίο όμως θα πρέπει υποχρεωτικά να αμείβω – η αμοιβή λειτουργεί και αυτή θεραπευτικά. Γενικώς, πρέπει εκτός από τη θέληση του καπνιστή να διακόψει το τσιγάρο να δημιουργηθούν κι άλλα κίνητρα που θα τον αποτρέψουν από την υποτροπή (οικονομικό, περιφρόνηση από τους οικείους κλπ).
Τέλος, και αφού κάποιος ολοκληρώσει το πρώτο χρονικό διάστημα της αντιμετώπισης του συνδρόμου στέρησης, θα πρέπει να είναι προετοιμασμένος για την πρώτη παγίδα που είναι η “ψευδαίσθηση” ότι “τα έχω καταφέρει, άρα μπορώ να κάνω ένα τσιγάρο, έτσι για το κέφι μου, και μετά δεν θα ξανακαπνίσω”. Αυτό συνιστά ολοκληρωτική υποτροπή – επιστροφή στο σημείο μηδέν. Το κάπνισμα δεν είναι σαν τη δίαιτα κατά την οποία μπορώ να κάνω προσωρινή διακοπή και να συνεχίσω από το σημείο που σταμάτησα. Στο κάπνισμα, οι ίδιες αφορμές που με οδήγησαν να ανάψω μία φορά τσιγάρο θα ισχύουν και τη επόμενη και την μεθεπόμενη ημέρα. Για όλους αυτούς τους λόγους γίνεται κατανοητό ότι η “σταδιακή” διακοπή που σχεδιάζουν κάποιοι είναι καταδικασμένη σχεδόν πάντα να αποτυγχάνει.
“Δεν καπνίζω… ατμίζω”
Αυτή είναι φράση που ολοένα και περισσότερο ακούω τελευταία με την προώθηση προϊόντων καπνού που δεν κάνουν πλήρη καύση ή ακόμη και προϊόντων ηλεκτρονικού τσιγάρου. Η προώθηση αυτή έχει υποστηριχτεί από μια αμφιλεγόμενης επιστημονικότητας επιχειρηματολογία σύμφωνα με την οποία τα προϊόντα αυτά παρέχουν μεγαλύτερη ασφάλεια. Χωρίς να θέλω να είμαι απορριπτικός, θεωρώ ότι τα επιστημονικά δεδομένα δεν είναι επαρκή και δεν θα μπορούσαν να είναι καθώς οι επιδράσεις αυτών των προϊόντων στην υγεία είναι μακροχρόνιες και συνεπώς μετά από πολλά χρόνια θα αποκαλυφθεί ο πλήρης ρόλος τους. Το ίδιο είχε συμβεί και με το κάπνισμα, όταν για πάρα πολλές δεκαετίες όχι μόνο δεν γνωρίζαμε τις βλαβερές επιδράσεις του, αλλά προωθούνταν με κάθε ευκαιρία ως νέα τάση και μόδα. Ακόμη όμως και αν αποδειχθεί ότι είναι όντως ακίνδυνα, δεν μπορώ να συναινέσω στην χρησιμοποίησή τους, κατά τον ίδιο τρόπο που δεν θα μπορούσα να χαρώ αν ο γιος μου έκοβε την ηρωίνη και έμενε κολλημένος στην μεθαδώνη. Επιτυχία είναι όταν δεν έχω ανάγκη από καμία ουσία για να νοιώσω πλήρης και ικανοποιημένος.
