Του Φλώρου Δημήτρη
Καρδιολόγου
Διδάκτορα Ιατρικής Σχολής ΔΠΘ
Ολοκληρώνοντας την ενότητα της καρδιαγγειακής πρόληψης θα αναφερθώ στις ατάκες των ασθενών που αφορούν την αρτηριακή υπέρταση. Τον κάθε “μύθο”, όπως διατυπώνεται αυτολεξεί από τους ασθενείς, ακολουθεί η “πραγματικότητα”, η απάντηση δηλαδή και η επεξήγηση, όπως αυτές διαμορφώνονται από τη σύγχρονη ιατρική πρακτική. Είμαι σίγουρος ότι πολλές από αυτές τις φράσεις θα σας φανούν οικείες!
“Εμένα είναι ανεβασμένη η πίεση της καρδιάς και γι’ αυτό κινδυνεύω περισσότερο από έμφραγμα”
Καθώς η καρδιά προωθεί το αίμα μέσα στις αρτηρίες δημιουργούνται δύο πιέσεις μέσα σ’ αυτές: η συστολική (ή μεγάλη πίεση) όταν η καρδιά συστέλλεται (σπρώχνει αίμα μέσα στις αρτηρίες) και η διαστολική (ή μικρή πίεση) όταν η καρδιά διαστέλλεται (γεμίζει με αίμα). Όπως γίνεται κατανοητό, προκύπτουν 3 είδη υπέρτασης: η συστολική υπέρταση (όταν είναι αυξημένη μόνο η μεγάλη πίεση), η διαστολική υπέρταση (όταν είναι αυξημένη μόνο η μικρή πίεση) και η μεικτή υπέρταση (όταν είναι αυξημένες και η μεγάλη και η μικρή πίεση). Η διάκριση αυτή δεν έχει καμία διαφορά ως προς τους κινδύνους και την αντιμετώπιση.
Για ένα αδιευκρίνιστο προς εμένα λόγο, η διαστολική πίεση είναι γνωστή στον κόσμο ως η πίεση “της καρδιάς”, λες και η άλλη είναι κάποιου… άλλου οργάνου! Η μόνη διαφορά είναι ότι η διαστολική υπέρταση είναι συχνότερη σε νέους ασθενείς, ενώ η συστολική υπέρταση είναι χαρακτηριστικό των πιο ηλικιωμένων ασθενών
“Για την ηλικία μου, μια χαρά είναι το 150-160mmHg”
Οι “ιδανικές” τιμές της πίεσης είναι έως 120mmHg για τη συστολική (μεγάλη πίεση) και έως 80mmHg για τη διαστολική (μικρή πίεση). Ως φυσιολογικές θεωρούνται επίσης τιμές από120 έως 129mmHg για τη συστολική και από 80 έως 84mmHg για τη διαστολική. Τιμές από 130 έως 139mmHg για τη συστολική και από 85 έως 89mmHg για τη διαστολική θεωρούνται ως “ανώτερες φυσιολογικές”. Όταν η μεγάλη πίεση είναι από 140 έως 159mmHg και/ή η μικρή πίεση είναι από 90 έως 99mmHg, αυτό είναι πρώτου σταδίου υπέρταση, όταν η μεγάλη πίεση είναι από 160 έως 179mmHg και/ή η μικρή πίεση είναι από 100 έως 109mmHg, αυτό είναι δευτέρου σταδίου υπέρταση και όταν η μεγάλη πίεση είναι μεγαλύτερη από 180mmHg και/ή η μικρή πίεση είναι μεγαλύτερη από 110mmHg, αυτό είναι τρίτου σταδίου υπέρταση.
Οι τιμές αυτές ισχύουν για όλες ανεξαιρέτως τις ηλικίες! Και μάλιστα, όσο πιο μεγάλος είναι κανείς, τόσο πιο αυστηρά πρέπει να ρυθμίζει την πίεσή του. Ένας νέος με υπέρταση, είναι απίθανο να έχει αναπτύξει επιπλοκές (αθηροσκλήρωση) και άρα έχει όλο το χρόνο να αντιμετωπίσει την υπέρτασή του. Αντίθετα, ένας ηλικιωμένος, επειδή είναι σχεδόν βέβαιο ότι έχει ήδη επιπλοκές, θα πρέπει να ρυθμιστεί άμεσα, καθώς το… εγκεφαλικό είναι προ των πυλών, με προσοχή βέβαια στην υπόταση η οποία είναι καταστροφική σε αυτές τις ηλικίες. Αυτή η νοοτροπία, έχει επικρατήσει δυστυχώς εδώ και πολλές δεκαετίες και είναι μία από τις αιτίες αυξημένης επίπτωσης επιπλοκών της υπέρτασης.
Τέλος, θα πρέπει να επισημανθεί ότι σε ορισμένες κατηγορίες ασθενών (κυρίως σε αυτούς που γίνεται η λεγόμενη δευτερογενής πρόληψη, δηλαδή έχουν πάθει έμφραγμα, εγκεφαλικό, έχουν νεφρική ανεπάρκεια, περιφερική αρτηριοπάθεια ή έχουν σακχαρώδη διαβήτη) οι επιθυμητές τιμές της πίεσης είναι χαμηλότερες από αυτές του γενικού πληθυσμού και προσεγγίζουν τις τιμές της “ιδανικής πίεσης” όπως αυτές αναφέρθηκαν παραπάνω.
“Εμένα ο γιατρός μου, μου έδωσε ένα φάρμακο και μου είπε να το παίρνω μόνο όταν έχω πίεση”
Αμέσως μόλις ακούσω αυτήν την… ατάκα, ρωτάω τον ασθενή:
- Και πώς ξέρεις πότε ανεβαίνει η πίεσή σου
- Μετράω!
- Πόσο συχνά;
- Πρωί και βράδυ!
- Γιατί ενδιάμεσα δεν μπορεί να ανέβει η πίεσή σου; Αν ήταν σωστή αυτή η οδηγία, το πιεσόμετρο δεν θα έπρεπε να βγαίνει από το χέρι σου μέρα-νύχτα. Θα έπρεπε να μετράς συνέχεια (και στον ύπνο) και να είσαι έτοιμος να δράσεις. Και αν πάρεις χάπι και δεν πέσει μέχρι πόσα μπορείς να πάρεις την ημέρα; 5, 10, 100; Ο δε γιατρός που σου δίνει αυτήν την οδηγία, για να είναι πιστευτός (αφού κατά την άποψή του υπάρχει κίνδυνος από την αύξηση της πίεσης) θα έπρεπε την ίδια στιγμή που σου δίνει αυτή την οδηγία να μετράει ο ίδιος την πίεσή του.
“Εγώ καταλαβαίνω πότε ανεβαίνει η πίεσή μου! Κοκκινίζω, πονάει το κεφάλι μου και ζαλίζομαι”
Η υπέρταση γενικά είναι ασυμπτωματική νόσος. Κανένας δηλαδή δεν “αισθάνεται” την πίεσή του. Αυτό που πραγματικά συμβαίνει σ’ αυτούς τους ασθενείς, είναι ακριβώς το αντίθετο: όταν αισθάνονται όλα αυτά τα συμπτώματα (επειδή έχουν άγχος, επειδή είναι γυναίκες σε κλιμακτήριο κλπ) είναι φυσιολογικό η πίεση να ανεβαίνει, καθώς ο οργανισμός ζορίζεται και όπως εξηγήσαμε παραπάνω, σε κάθε ζόρισμα η πίεση οφείλει να ανέβει. Είναι σαν να ισχυρίζεται κάποιος ότι για τη φωτιά που πήρε ένα σπίτι φταίει ο… συναγερμός που χτυπάει!
“Γιατρέ, πήρα το καινούργιο i-phone που μετράει και πίεση”
Η μέτρηση της πίεσης γίνεται μόνο με πιστοποιημένα πιεσόμετρα μέτρησης της βραχιονίου αρτηρίας – τοποθετούνται δηλαδή στο βραχίονα. Όλα τα υπόλοιπα (καρπού, εφαρμογές κινητών) θεωρούνται αναξιόπιστα. Επίσης, δεν έχει καμία σημασία αν το πιεσόμετρο “μιλάει”, εντοπίζει αρρυθμίες ή… ψήνει καφέδες! Το μόνο που μας νοιάζει είναι να μετράει την πίεση στη βραχιόνιο αρτηρία. Μάλιστα, το μέγεθος της περιχειρίδας θα πρέπει να είναι ανάλογο της περιμέτρου του βραχίονα του ασθενούς, γι’ αυτό καλό θα ήταν οι παχύσαρκοι να χρησιμοποιούν μεγαλύτερες περιχειρίδες.
Η δε μέτρηση της πίεσης αποτελεί μια διαδικασία για την οποία απαιτείται εκπαίδευση του ασθενούς (ακόμη και για τα ηλεκτρονικά πιεσόμετρα, πόσο μάλλον περισσότερο για τα χειροκίνητα). Η στάση και η θέση του σώματος, η τοποθέτηση της περιχειρίδας στο βραχίονα, η θερμοκρασία του περιβάλλοντος, η αναμονή για 1-2 λεπτά πριν τη μέτρηση, είναι κλασικά πεδία σφαλμάτων.
“Γιατρέ, εγώ μετράω 3 φορές την πίεσή μου και υπολογίζω το μέσο όρο”
Όλες αυτές οι “τεχνικές” μέτρησης (οι οποίες είναι όσες και οι… γιατροί) έχουν ένα και μόνο σκοπό. Να μετρηθεί η πίεση ηρεμίας. Πολλές φορές οι ασθενείς μου λένε: “γιατρέ, έχω χαλασμένο πιεσόμετρο – μετράω 3 φορές και μου δείχνει 3 διαφορετικές μετρήσεις”. Αφού τους εξηγήσω ότι αυτό είναι φυσιολογικό, καθώς η πίεση αλλάζει από παλμό σε παλμό τους ρωτάω: “παρατήρησες ότι όσο μετράς, τόσο πέφτει; Δηλαδή η τρίτη μέτρηση είναι χαμηλότερη από τη δεύτερη και αυτή χαμηλότερη από την πρώτη;” Σχεδόν όλοι μου απαντούν καταφατικά. Αυτό συμβαίνει γιατί στην τρίτη μέτρηση ο ασθενής είναι πιο ήρεμος από την πρώτη, αφού είναι καθιστός για περισσότερα λεπτά. Γενικώς προτείνω είτε μία μέτρηση (αφού προηγηθεί αναμονή 2-3 λεπτών) ή τρεις μετρήσεις και κρατάμε μόνο την τρίτη.
“Γιατρέ, από τότε που ξεκίνησα τα φάρμακα της πίεσης πριν 10 χρόνια, μετράω κάθε πρωί την πίεσή μου και την γράφω”
Εφόσον είναι κάποιος ρυθμισμένος, δεν έχει νόημα η καθημερινή μέτρηση, καθώς το επίπεδο της ρύθμισης δεν μεταβάλλεται τόσο άμεσα. Η καθημερινή μέτρηση γίνεται το πολύ για 1 εβδομάδα όταν το ζητήσει ο γιατρός κατά την αρχική διαδικασία της ρύθμισης. Από τη στιγμή που κάποιος είναι ρυθμισμένος, αρκεί η ανά 15-20 ημέρες μέτρηση.
“ Γιατρέ, δεν μπορώ να ρυθμίσω την πίεσή μου. Είναι μια ψηλά, μια χαμηλά. Τα φάρμακα τα παίρνω μόνο όταν έχω πίεση”
Ακριβώς αυτή είναι η αιτία που η πίεσή σου έχει γίνει ασανσέρ. Το ότι δεν παίρνεις σταθερά την αγωγή. Η σωστή ρύθμιση της υπέρτασης μοιάζει με την ισορροπία μιας ζυγαριάς. Αφού ο ασθενής μας φέρει σειρά αυτομετρήσεων της πίεσής του, ξεκινάμε φαρμακευτική αγωγή τέτοιας ισχύος, ώστε μετά την πάροδο 2-3 εβδομάδων (τόσο χρόνο χρειάζονται τα φάρμακα για να δημιουργήσουν φαρμακευτικά επίπεδα στον οργανισμό και να δώσουν το μέγιστο της δράσης τους) η πίεσή του να ισορροπήσει σε νέα, φυσιολογικά επίπεδα (σαν ζυγαριά). Αν δώσουμε οδηγία στον ασθενή να μεταβάλλει τη δοσολογία των φαρμάκων του όποτε αυτός νομίζει, αυτό που θα επιτύχει είναι η ζυγαριά να μετατραπεί σε… τραμπάλα και συνεπώς να βλέπει τεράστιες αυξομειώσεις της πίεσής του.
“Φυσικά και είμαι ρυθμισμένος γιατρέ! Αφού παίρνω φάρμακο για την πίεση!”
Το ότι λαμβάνει κάποιος αντιϋπερτασική αγωγή δεν σημαίνει ότι είναι και ρυθμισμένος. Αν σκεφτούμε το παράδειγμα της ζυγαριάς, αν έχω… 100 κιλά πίεση και παίρνω… 50 κιλά φάρμακο, τότε σίγουρα θα έχω καλύτερη πίεση από το αν δεν έπαιρνα, αλλά ρυθμισμένος δεν είμαι!
“Εγώ παίρνω το ίδιο φάρμακο για την πίεση εδώ και 30 χρόνια! Ο γιατρός μου είπε να μην το κόψω ποτέ”
Ο γιατρός εννοούσε να μην διακόψεις την αντιϋπερτασική αγωγή, όχι να μην την αλλάξεις αν χρειαστεί. Στο άκουσμα αυτής της φράσης είμαι σχεδόν βέβαιος ότι ο ασθενής δεν ήταν το ίδιο καλά ρυθμισμένος όλα αυτά τα 30 χρόνια. Κι αυτό γιατί γενικά η υπέρταση είναι ένα εξελισσόμενο και… μεταβαλλόμενο νόσημα. Η ισορροπία που αποζητούμε με την αγωγή δεν είναι δεδομένη. Μπορεί να μεταβληθεί το επίπεδο της υπέρτασης για… χίλιους λόγους, με συχνότερους την αυξομείωση του σωματικού βάρους και τις εποχικές μεταβολές (σε απώλεια βάρους και κατά τους θερινούς μήνες η πίεση μειώνεται και συνήθως απαιτείται αναπροσαρμογή της δοσολογίας των φαρμάκων). Γι’ αυτό ο υπερτασικός είναι… καταδικασμένος να παρακολουθεί συνεχώς την πίεσή του, καθώς η ρύθμιση είναι μια διαρκής διαδικασία. Αυτό που προτείνω στους ασθενείς μου (όταν είναι ρυθμισμένοι) είναι να κάνουν μία μέτρηση πρωινή κάθε 15-20 ημέρες. Σε περίπτωση που διαπιστώσουν ότι οι τιμές δεν είναι καλές (είτε προς τα πάνω είτε προς τα κάτω) τότε κάνουν καθημερινές μετρήσεις για 5 ημέρες και συμβουλεύονται τον γιατρό τους.
“Γιατρέ, πολύ ωραία με ρύθμισε αυτό το χάπι! Τι, θα το παίρνω για μια ζωή;”
Η υπέρταση είναι χρόνιο νόσημα και για τη ρύθμισή του απαιτείται δια βίου αγωγή! Δεν θεραπεύεται με ένα ή δύο μήνες θεραπεία!
“Φεύγω! Στις 8 ακριβώς έχω να πάρω το χάπι της πίεσης”
Τα αντιυπερτασικά φάρμακα έχουν αθροιστική δράση. Δηλαδή για αρχίσουν να λειτουργούν πρέπει να κάνουν “επίπεδα” στο αίμα, αφού ληφθούν συνεχώς για 1 έως 2 εβδομάδες. Αυτό φαίνεται και από το γεγονός ότι μόλις τα ξεκινήσουμε αρχίζουμε να βλέπουμε αποτέλεσμα μετά από 1 με 2 εβδομάδες. Αντιστρόφως κατά τη διακοπή τους, η πίεση ανεβαίνει μετά από μερικές ημέρες (αφού “φύγουν” από τον οργανισμό). Άρα, η καθημερινή λήψη, έχει σαν σκοπό να συντηρεί αυτά τα “επίπεδα” του φαρμάκου και συνεπώς ουδεμία σχέση έχει με την ώρα λήψης τους. Δεν σημαίνει δηλαδή ότι αν συνηθίσαμε να τα παίρνουμε στις 8:00 και καθυστερήσουμε, τότε στις 8:30 θα γίνει κάποια… έκρηξη! Εξάλλου, σήμερα κυκλοφορούν έτοιμοι διπλοί και τριπλοί συνδυασμοί αντιυπερτασικών φαρμάκων – με ένα χάπι το οποίο το παίρνουμε μία φορά, λαμβάνουμε δύο ή και τρία φάρμακα που παλιότερα τα λάμβαναν οι ασθενείς σε 2 ή και 3 διαφορετικές χρονικές στιγμές της ημέρας.
“Γιατρέ, τώρα που μπήκε το καλοκαίρι να μειώσω τα φάρμακα;”
Η μείωση γίνεται αφού μετρήσω τις πιέσεις μου για 5 ημέρες και συμβουλευτώ τον γιατρό μου. Η μείωση της πίεσης τους θερινούς μήνες ενώ είναι πολύ συχνό φαινόμενο δεν ισχύει για όλους και δεν συμβαίνει την ίδια χρονική στιγμή σε όλους. Υπάρχουν και εξαιρέσεις. Γι’ αυτό η μείωση των φαρμάκων γίνεται εξατομικευμένα και δεν προσδιορίζεται ημερολογιακά.
“Το ξέρω γιατρέ ότι το αλάτι πειράζει. Το έκοψα τελείως! Τι, φέτα; Ε, λίγο τρώω!”
Όταν λέμε στους υπερτασικούς να αποφεύγουν το αλάτι, εννοούμε και τα αλμυρά. Το αλάτι είναι δύσκολα διαχειρίσιμο στους υπερτασικούς, σε οποιαδήποτε μορφή του (τυριά, αλίπαστα, αλατισμένοι ξηροί καρποί, αλλαντικά, κονσερβοποιημένα τρόφιμα κλπ).
“Γιατρέ, η γυναίκα μου έχει 90 πίεση. Της έδωσα μια πορτοκαλάδα και κάτι αλμυρό να φάει.”
Η χαμηλή πίεση είναι φυσιολογική σε νεαρά άτομα και σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Η υπόταση είναι μη φυσιολογική είτε όταν προκαλείται από φάρμακα (έναρξη αντιυπερτασικής αγωγής σε μη υπερτασικό), είτε όταν είναι μέρος μιας οξείας κατάστασης (αιμορραγία, αφυδάτωση, σηπτικό shock) και τότε διορθώνεται με διόρθωση του αιτίου. Εξάλλου, δεν υπάρχει φάρμακο που να… ανεβάζει την πίεση. Ο δε συνδυασμός αλμυρού με πορτοκαλάδα μάλλον… εμετικός είναι και μπορεί να επιδεινώσει μια υπόταση σε ασθενή που ήδη κάνει εμέτους (π.χ. γαστρεντερίτιδα).
“Γιατρέ, είχα ψηλή πίεση και έστυψα 1 λεμόνι και ήπια”
Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, η πίεση έχει πέσει μόνη της επειδή ο ασθενής ηρέμησε. Από τους πιο… αρχαίους μύθους της Καρδιολογίας. Κατ’ αρχήν δείχνει ότι ο ασθενής δεν κατανοεί τι είναι υπέρταση και ποιοι είναι οι κίνδυνοι (δεν κινδυνεύουμε από τη στιγμιαία αύξηση της πίεσης). Ακόμη όμως και αν δεχόμασταν ότι το λεμόνι έχει αντιυπερτασικές δράσεις, τότε για να ρυθμιστεί σωστά ένας υπερτασικός και να είναι καλυμμένος όλο το 24ωρο, θα έπρεπε να καταναλώνει απεριόριστα λεμόνια μέρα νύχτα!
