Μύθοι και Πραγματικότητες – Μέρος 5ο: ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΥΠΕΡΤΑΣΗ (Α΄)

Του Φλώρου Δημήτρη
Καρδιολόγου
Διδάκτορα Ιατρικής Σχολής ΔΠΘ

Ολοκληρώνοντας την ενότητα της καρδιαγγειακής πρόληψης θα αναφερθώ στις ατάκες των ασθενών που αφορούν την αρτηριακή υπέρταση. Τον κάθε “μύθο”, όπως διατυπώνεται αυτολεξεί από τους ασθενείς, ακολουθεί η “πραγματικότητα”, η απάντηση δηλαδή και η επεξήγηση, όπως αυτές διαμορφώνονται από τη σύγχρονη ιατρική πρακτική. Είμαι σίγουρος ότι πολλές από αυτές τις φράσεις θα σας φανούν οικείες!


“Γιατρέ, ανεβάζω πίεση!”

Και πάλι, για να γίνει κατανοητή η “ασθένεια”, η υπέρταση, θα πρέπει να προηγηθεί η κατανόηση της φυσιολογικής λειτουργίας του οργανισμού. Όλοι οι άνθρωποι ανεβάζουμε πίεση! Ανεξαιρέτως! Γιατί; Διότι η πίεση του αίματος εκφράζει κάθε στιγμή τη δύναμη με την οποία η καρδιά (ως αντλία) στέλνει το αίμα μέσα στις αρτηρίες (σωλήνες ποτίσματος), ώστε να ποτιστούν σωστά τα όργανα και οι ιστοί (κήπος). Εύλογο είναι ότι ο δραστήριος άνθρωπος που περπατάει, δουλεύει, αγχώνεται, στενοχωριέται, μιλάει, γελάει κλπ, θα μεταβάλλει συνεχώς την πίεσή του ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες του και συνεπώς θα υπάρχουν συνεχώς αυξομειώσεις. Αν είχε τη δυνατότητα κάποιος να δει ένα monitor σε νοσηλευόμενο ασθενή (όπου εκεί η πίεση μετράται συνεχώς, μέσα από την αρτηρία) θα έβλεπε ότι η πίεση είναι μέγεθος που μεταβάλλεται από παλμό σε παλμό. Το φυσιολογικό λοιπόν είναι όλοι μας να μπορούμε να ανεβάσουμε πίεση κάθε φορά που το χρειαζόμαστε (εκτός από τους ασθενείς που είναι σε κώμα και συνεπώς δεν έχουν καμία δραστηριότητα και τους… νεκρούς που πάντα έχουν μηδέν πίεση). Αν δεν υπήρχε αυτή η δυνατότητα (της αύξησης δηλαδή της πίεσης) τότε σε κάθε προσπάθειά μας να τρέξουμε ή να δουλέψουμε θα χάναμε τις αισθήσεις μας λόγω ανεπαρκούς αιμάτωσης του εγκεφάλου.

Τι είναι τότε υπέρταση; Η υπέρταση είναι ένα χρόνιο νόσημα (χρόνιο σημαίνει ότι το έχει κανείς μέρα-νύχτα, κάθε μέρα – δεν έρχεται το βράδυ κι εξαφανίζεται το πρωί) κατά το οποίο η πίεση δεν μπορεί να πέσει στο φυσιολογικό. Δηλαδή υπερτασικός είναι αυτός που δεν κατεβάζει πίεση, όχι αυτός που ανεβάζει! Τα όρια λοιπόν της πίεσης όπως τα γνωρίζουμε (140mmHg για την μεγάλη και 90mmHg για την μικρή), ισχύουν για συνθήκες απόλυτης ηρεμίας, όχι για στιγμές δραστηριότητας ή έντασης! Είναι ακριβώς σαν το παράδειγμα του διαβήτη: διαβητικός είναι αυτός που έχει υψηλό ζάχαρο νηστικός και όχι αυτός που ανεβάζει ζάχαρο μετά από ένα γεύμα. Κατά όμοιο τρόπο, υπερτασικός είναι αυτός που έχει υψηλή πίεση ήρεμος και όχι αυτός που ανεβάζει πίεση σε συνθήκες stress. 

Δυστυχώς, ενώ την παραπάνω φράση την ακούω πολλές φορές την ημέρα, τη σωστή φράση “γιατρέ, δεν κατεβάζω πίεση” δεν την έχω ακούσει ποτέ!


“Πήγα στο φαρμακείο, μέτρησα την πίεσή μου και ήταν ανεβασμένη”

Σύμφωνα με τα παραπάνω, η μέτρηση αυτή δεν είναι αξιόπιστη, γιατί αυτό που μας ενδιαφέρει είναι τι τιμή πίεσης έχει κάποιος σε απόλυτη ηρεμία. Οι συνθήκες ηρεμίας είναι κάτι σχετικό, καθώς πολλοί άνθρωποι μπορεί να δηλώνουν ήρεμοι χωρίς να είναι! Η απόλυτη ηρεμία επικρατεί κατά την περίοδο του ύπνου. Μια καλή λοιπόν χρονική στιγμή μέτρησης της πίεσης που πλησιάζει κατά πολύ τις συνθήκες αυτές είναι η πρώτη πρωινή μέτρηση κατά το ξύπνημα. Προσοχή, όχι απλώς πρωινή, αλλά την ώρα που ξυπνάμε. Αν κάποιος ξυπνήσει π.χ. στις 6:00 το πρωί, αλλά μετρήσει την πίεσή του στις 8:00 (αφού φάει, πιεί, δει τις ειδήσεις και μιλήσει και με την… πεθερά του στο τηλέφωνο) πάλι πρωινή μέτρηση κάνει, αλλά όχι μέτρηση ηρεμίας. Έτσι λοιπόν, συνήθως ζητάμε από τον ασθενή να μας φέρει τιμές μέτρησης της πίεσης κατά την πρωινή έγερση. Ελάχιστες είναι οι εξαιρέσεις ανθρώπων που για κάποιο λόγο δεν ξυπνάνε ήρεμοι. Ένα δεύτερο στοιχείο (εκτός από την μέτρηση σε ηρεμία) είναι οι μετρήσεις πολλών ημερών, όχι μόνο μίας, ώστε να αποδειχθεί η “χρονιότητα” της νόσου που αν δεν υπάρχει αποκλείεται η υπέρταση.

Οι μετρήσεις λοιπόν στα φαρμακεία, όπως και στα ιατρεία, δεν είναι αξιόπιστες, καθώς δεν αντιπροσωπεύουν την πίεση ηρεμίας. Υπάρχουν δε άνθρωποι που έχουν υψηλή πίεση μόνο όταν βρίσκονται μέσα σε ιατρικό περιβάλλον, ενώ στην ηρεμία του σπιτιού τους η πίεση είναι εντελώς φυσιολογική. Το φαινόμενο αυτό περιγράφεται στην βιβλιογραφία ως υπέρταση λευκής μπλούζας, το οποίο δεν είναι υπέρταση

Σύμφωνα με τα παραπάνω, ο κύριος λόγος για τον οποίο κάνω μέτρηση της πίεσης των ασθενών μου μέσα στο ιατρείο είναι για να μην πουν ότι δεν τους μέτρησα (καθώς όσο κι αν τους εξηγώ ότι είναι αναξιόπιστη η μέτρηση αυτή, δύσκολα νιώθουν ασφάλεια). Αν τολμήσω όμως από την μέτρηση να εξάγω κάποιο συμπέρασμα, αυτό είναι το εξής: σε περίπτωση που εντός του ιατρείου έχουν “φυσιολογική” πίεση, είμαι σχεδόν βέβαιος ότι δεν είναι υπερτασικοί (καθώς η πίεση που θα έχουν σε απόλυτη ηρεμία θα είναι ακόμη χαμηλότερη). Όταν όμως η πίεσή τους είναι “υψηλή” και επειδή δεν μπορώ να ξέρω αν αυτή αντιστοιχεί σε ηρεμία ή μη, τους ζητάω να κάνουν αυτομετρήσεις για τουλάχιστον 5-7 ημέρες και να με ξανασυμβουλευτούν. 


“Εμένα ο γιατρός μου είπε να μετράω την πίεση πρωί και βράδυ”

Οι βραδινές μετρήσεις δεν έχουν ουσιαστική αξία, παρά μόνο σε ιδιαίτερες περιπτώσεις. Από τη στιγμή που η υπέρταση είναι χρόνιο νόσημα, δεν υπάρχει περίπτωση να εμφανίζεται το βράδυ και να εξαφανίζεται το πρωί. Όταν δηλαδή κάποιος έχει φυσιολογικές τιμές στις πρωινές αυτομετρήσεις, δεν γίνεται να είναι υπερτασικός, ακόμη κι αν η πίεσή του το βράδυ είναι στα ύψη. Το φαινόμενο αυτό είναι συχνό σε αγχώδεις ασθενείς, που όσο έρχεται η νύχτα χάνουν την… ηρεμία τους και διαπιστώνουν υψηλές τιμές πίεσης. Αν ήταν σωστή αυτή η οδηγία, τότε δεν θα ήταν αρκετές 2 μετρήσεις την ημέρα, αλλά… 1000, καθώς η πίεση είναι δυνατόν να αυξηθεί ανά πάσα στιγμή.


“ Έχω πίεση γιατί έχω πολύ άγχος. Ο γιατρός μου είπε ότι έχω νευροπίεση”

Σύμφωνα με τα παραπάνω, “νευροπίεση” έχει κάθε φυσιολογικός ζωντανός οργανισμός! Δηλαδή, κάθε φορά που αγχωνόμαστε ή νευριάζουμε, οφείλουμε να ανεβάσουμε την πίεση, αλλιώς έχουμε σοβαρότατη καρδιοπάθεια (η απώλεια της ικανότητας για αύξηση της πίεσης είναι κακό προγνωστικό σημείο). Η “νευροπίεση” δηλαδή, όπως ορίστηκε στην Ελληνική επικράτεια (καθώς σαν όρος δεν υφίσταται στην παγκόσμια βιβλιογραφία), περιγράφει τη φυσιολογικότητα η οποία εκλαμβάνεται από τους ασθενείς ως παθολογία, φαινόμενο άκρως επικίνδυνο όπως θα αναλύσουμε παρακάτω.


“Φταίει η καρδιά μου που είμαι υπερτασικός. Έτρωγα και πολύ αλάτι!”

Στο 99% των περιπτώσεων η υπέρταση είναι ιδιοπαθής. Ο όρος αυτός είναι πολύ συχνός στην Ιατρική και δηλώνει την έλλειψη σαφούς αιτίας. Η υπέρταση δηλαδή δεν έχει αιτία στο 99% των περιπτώσεων. Είναι εν πολλοίς μια “φυσιολογική” διαδικασία σκλήρυνσης του τοιχώματος των αρτηριών (κάτι σαν το “άσπρισμα” των μαλλιών). Υπάρχουν βέβαια κληρονομικά και περιβαλλοντικά αίτια (παχυσαρκία) που συμβάλλουν, αλλά κατά βάση δεν υπάρχει αιτία. Σε ένα πολύ μικρό ποσοστό υπερτασικών (1%), υπάρχει αιτία και τότε η υπέρταση ονομάζεται δευτεροπαθής. Οι αιτίες μπορεί να είναι ορμονικές, φαρμακευτικές και άλλες. Δεν υπάρχει όμως καμία καρδιολογική πάθηση που να προκαλεί υπέρταση (εκτός από τη στένωση ισθμού αορτής, μια σπάνια συγγενή καρδιοπάθεια). Στη διαδικασία διερεύνησης αυτών των δευτεροπαθών αιτίων υπέρτασης μπαίνουμε όταν έχουμε “ασυνήθιστες” μορφές υπέρτασης (υπέρταση σε πολύ νεαρή ή πολύ μεγάλη ηλικία, επιδείνωση υπέρτασης μετά την έναρξη φαρμακευτικής αγωγής ή ανώμαλη συμπεριφορά της πίεσης). Όσον αφορά το αλάτι, ενώ είναι σημαντικός παράγοντας απορρύθμισης ή δυσκολίας στη ρύθμιση του ήδη υπερτασικού ασθενούς, δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι η κατανάλωσή του προκαλεί υπέρταση.


“Ο καφές ανεβάζει την πίεση”

Κι ο αθλητισμός ανεβάζει την πίεση, όπως και η… πεθερά μου! Δεν προκαλούν όμως υπέρταση!


“Γιατρέ, γρήγορα πες μου τι να κάνω! Συγχύστηκα με τον σύζυγο και ανέβασα πίεση στο 180!”

Τίποτα απολύτως! Δυστυχώς, έχει καλλιεργηθεί η εντύπωση στον κόσμο ότι είναι αφύσικο να ανεβαίνει η πίεση. Μάλιστα, γνωρίζοντας ότι η υπέρταση (και όχι η πίεση) προκαλεί αγγειακά εγκεφαλικά και εμφράγματα, έχει σχηματιστεί η λανθασμένη εντύπωση ότι ο μηχανισμός πρόκλησής τους είναι παρόμοιος με… μια φούσκα που σκάει – όσο πιο πολύ τη φουσκώσεις, τόσο πιο επικίνδυνο είναι να σκάσει! Αν με κάθε αύξηση της πίεσης παθαίναμε εγκεφαλικό, τότε η ζωή μας θα ήταν πολύ διαφορετικότερη από όσο γνωρίζουμε: ο αθλητισμός και η χειρονακτική εργασία θα ήταν απαγορευμένα, θα απαγορεύαμε στα παιδιά μας να παίξουν και θα τους χαρίζαμε από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους από ένα πιεσόμετρο, θα ρίχναμε κλήρο για το ποιος θα κουβαλήσει τα ψώνια από το super market, το sex θα γινόταν με… πιεσόμετρα και θα διακοπτόπταν όταν κάποιος θα ανέβαζε πίεση και δεν θα τολμούσε κανένας να ζήσει πάνω από 5 λεπτά χωρίς να δει την πίεσή του (ακόμη και τη νύχτα). Άσε που ήδη θα είχαν εφευρεθεί πιεσόμετρα που θα ειδοποιούσαν όταν ανέβαινε η πίεση για να… δράσουμε! 

Αντιθέτως, οι επιπλοκές της υπέρτασης (έμφραγμα και εγκεφαλικό) γίνονται μέσα από την αθηροσκλήρωση, τη μακροχρόνια δηλαδή διαδικασία στένωσης των αρτηριών. Οι αρτηρίες δεν… σκάνε, αλλά βουλώνουν. Αυτό χρειάζεται χρόνια για να συμβεί. Όταν παθαίνει κάποιος εγκεφαλικό από την υπέρταση, δεν το παθαίνει γιατί ανέβασε πίεση εκείνη τη στιγμή, αλλά γιατί είναι 20-30 χρόνια αρρύθμιστος υπερτασικός. Κατά όμοιο τρόπο, παθαίνει έμφραγμα και εγκεφαλικό όχι επειδή κάπνισε σήμερα, αλλά γιατί είναι 20-30 χρόνια καπνιστής. Το να θέλει λοιπόν κάποιος να ρίξει άμεσα την πίεση που είδε, φοβούμενος ότι κάτι θα πάθει εκείνη τη στιγμή, είναι ακριβώς το ίδιο με το να λέει: “σβήσε το τσιγάρο μην πάθεις εγκεφαλικό”!


“Ανέβασα πίεση και πήρα ένα υπογλώσσιο”

Η συγκεκριμένη φράση, η οποία ακούγεται κατά κόρον και αποτελεί “μάστιγα” στην σύγχρονη Καρδιολογία, πέρα από το ότι δείχνει πλήρη άγνοια για το τι είναι υπέρταση και ποιοι είναι οι κίνδυνοι, είναι και άκρως επικίνδυνη και αποτελεί βασική αιτία νοσηρότητας και θανάτων σήμερα! Σε συνέχεια των προηγούμενων, αν κάποιος κάνει μια σποραδική μέτρηση (και δεν έχει κάνει αυτομετρήσεις για 5-7 ημέρες) τότε αν όντως έχει υπέρταση, αυτή θα του δημιουργήσει πρόβλημα σε 20-30 χρόνια! Άρα δεν διακινδυνεύει τίποτα κάποιος να περιμένει για 1 εβδομάδα να βεβαιωθεί (όσο υψηλή κι αν είναι η πίεσή του). Αν όμως ο συγκεκριμένος άνθρωπος δεν είναι υπερτασικός (έχει δηλαδή φυσιολογικές πιέσεις σε ηρεμία), τότε παίρνοντας το υπογλώσσιο, αυτό που θα συμβεί όταν ούτως ή άλλως επιστρέψει η πίεσή του στο φυσιολογικό (επειδή θα έχει ηρεμήσει) είναι να προκληθεί υπόταση, η οποία είναι άκρως επικίνδυνη για την αιμάτωση των ζωτικών οργάνων (εγκέφαλος, νεφροί, καρδιά), ιδιαίτερα σε ηλικιωμένους, οι οποίοι είναι και οι κατ’ εξοχήν λάτρεις αυτού του… σπορ (του να “παίζουν” δηλαδή με πιεσόμετρα και υπογλώσσια). Προσοχή, είναι διαφορετικό πράγμα να έχω από μόνος μου πίεση 90mmHg (απολύτως φυσιολογικό σε νεαρά άτομα και στο γυναικείο φύλο) και διαφορετικό πράγμα να είμαι υπερήλικας, να χρειάζομαι πίεση 130-140mmHg για να αρδεύονται σωστά οι ιστοί μου και ένα υπογλώσσιο να μου κατεβάζει βιαίως της πίεση στα 90mmHg.

Δυστυχώς γι’ αυτό το φαινόμενο φέρουμε ευθύνη κι εμείς οι ίδιοι οι γιατροί, οι οποίοι κάποιες φορές από άγνοια (!) και κάποιες από επιπολαιότητα εφαρμόζουμε αυτήν την πρακτική. Κλασικό παράδειγμα είναι το εξής: εφημερεύων καρδιολόγος σε νοσοκομείο (όπου “τρέχει” από επείγον σε επείγον) καλείται να διαχειριστεί ηλικιωμένη κυρία η οποία προσήλθε στα επείγοντα λόγω υψηλής πίεσης. Η σωστή αντιμετώπιση θα ήταν να αφιερώσει τουλάχιστον μισή ώρα να εξηγήσει στην ασθενή ότι αυτός ο τρόπος προσέγγισης είναι λάθος, ότι θα πρέπει να κάνει αυτομετρήσεις για 1 εβδομάδα και να επανέλθει. Επειδή όμως και ο χρόνος είναι πολύτιμος, αλλά και είναι λίγο απίθανο να γίνει κατανοητός από την ασθενή σε αυτές τις συνθήκες (είναι πολύ πιθανόν να δει ο συνάδελφος το όνομά του στις ειδήσεις των 12 επειδή “έδιωξε” ασθενή με υπέρταση!), επιλέγει την “μπακαλική” (όπως την αποκαλώ) προσέγγιση – βάζει έναν ορό, χορηγεί ένα υπογλώσσιο (συνήθως σε δόση για… καναρίνια), υποχρεώνει μια νοσηλεύτρια να μετράει την πίεση κάθε 10 λεπτά και αμέσως έχει φύγει στη… δουλειά του. Με το που ηρεμήσει η ασθενής (και όχι από την αστεία δόση του υπογλώσσιου) η πίεση φυσικά αποκαθίσταται. Κι αν τυχόν (έστω και με τη χαμηλή δόση φαρμάκου) προκληθεί υπόταση, υπάρχει η ασφάλεια της νοσηλεύτριας και του ορού. Αυτό όλο το… τσίρκο το βλέπουν οι ασθενείς και την επόμενη φορά δοκιμάζουν μόνοι τους το ίδιο στο σπίτι (με κανονικές δόσεις φαρμάκων και χωρίς νοσηλεύτρια και ορό) με ολέθρια κάποιες φορές αποτελέσματα.

Διαβάστε τη συνέχεια:
Μύθοι και Πραγματικότητες: ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΥΠΕΡΤΑΣΗ (Β)